| به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست رونمایی از کتاب «شاه و دربار در ایران باستان» با سخنرانی مهرداد ملک‌زاده (عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری)، دکتر آرزو رسولی‌طالقانی (عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهیدبهشتی) و فریدون مجلسی (مترجم اثر) چهارشنبه یکم اردیبهشت در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب، برگزار شد. ملک‌زاده، دبیری نشست را به عهده داشت. گزارش‌های مغرضانه یونانیان از دربار هخامنشی رسولی‌طالقانی با اشاره به واژه دربار گفت: لولین جونز، استاد تاریخ دانشگاه کاردیف در آغاز کتاب کوشیده ابتدا تعریفی دقیق از دربار ارائه دهد. همه ما با شنیدن کلمه دربار ذهنیتی از آن داریم اما دربار یعنی چه؟ وی تعاریف مختلفی را بررسی کرده و سرانجام با توجه به ویژگی‌های حکومت هخامنشیان، یکی از این تعاریف را برگزیده و بسط داده است. دربار مکان اقامه قدرت حاکم است نه الزاما اقامتگاه شخص حاکم. با این تعریف، شهرب‌ها، نمایندگان شاه، اشراف و حتی زنان خاندان شاهی نماینده اقتدار شده‌اند و جزو دربار به شمار می‌آمدند. این افراد مانند محیط دایره‌ای شاه را که در مرکز دایره بود، در برگرفته بودند. وی با طرح پرسشی درباره ابهام در چگونگی دربار هخامنشی افزود: نکته مهم دیگری که لولین جونز در پژوهش خود به آن توجه دارد، در حرکت بودن دربار هخامنشی است برخلاف دربارهای دیگر، دربار هخامنشیان مکان واحدی نبوده است. با این تعریف و با عنایت به این که اسناد چندانی از خود ایران باستان باقی نمانده و گزارش‌های یونان و منابع عبری هم به قول خود مولف دقیق نیستند، وی می‌کوشد دربار هخامنشی را به تصویر بکشد اما با وجود کمبود منابع و گزارش‌های گاه مغرضانه یونانیان و اسطوره‌پردازی منابع عبری، چگونه می‌توان تصویر دقیقی از دربار هخامنشی به دست آورد؟ این عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: به این منظور، استاد دانشگاه کاردیف از مطالعات تطبیقی برای ترسیم دربار هخامنشی کمک گرفته و در پژوهش خود این مساله را در نظر دارد که هخامنشیان از دربارهای آشور، مصر، عیلام و ماد تاثیر گرفته بودند و نهایتا الگوی خاص خود را پدید آوردند، بعد به نوبه خود بر اسکندر و دربار سلوکی تاثیر گذاشتند و دامنه این تاثیر به ساسانیان هم رسید و تاثیر آن در دربارهای صفوی، قاجار و پهلوی هم باقی ماند. حتی بسیاری از عناصر آئینی و نمایشی دربار هخامنشی بعدها در دربارهای روم و بیزانس قابل شناسایی شد. اهمیت آثار کلاسیک یونان در شناخت تاریخ ایران باستان رسولی‌طالقانی اظهار کرد: مطالعه خصوصیت دربارهایی که اسناد و منابع بیشتری از آنها در دست است، در شناخت دربار هخامنشیان بسیار موثر است. مثلا در بازسازی مساله جانشینی، حرم، سلسله مراتب، فرزندآوری همسران شاه، توطئه‌های درباری، آئین‌های سوگواری برای شاه درگذشته بسیار از منابع آشوری استفاده کرده است. در شناخت تشریفات درباری، سرزمین‌های تحت سلطه شاهنشاه، روابط شاه با سرزمین‌های تابعه و دربار متحرک، مولف چاره‌ای جز استفاده از منابع کلاسیک نداشته اما اطلاعات این منابع را در قیاس با یکدیگر بررسی و تحلیل کرده است. وی درباره ترجمه کتاب عنوان کرد: این کتاب به قلم توانای فریدون مجلسی به فارسی برگردانده شده است. تا کنون کتاب‌های بسیاری از این قلم ترجمه و منتشر شده که یکی از مهمترین این آثار، کتاب «پرسیکای کتزیاس» است. آثار کلاسیک یونان در شناخت تاریخ ایران بسیار اهمیت دارند اما تعداد زیادی از آنها به فارسی برگردانده نشده و شاید از مجموعه بسیار معتبر lobe تا پیش از این هیچکدام به فارسی ترجمه نشده است. ترجمه آثار کلاسیک به فارسی آن هم از این مجموعه معتبر انتخاب شود، کاری است بس دشوار و بزرگ و می‌توان گفت اتفاق فرخنده‌ای بوده، امید که این روند ادامه پیدا کند. این مترجم کتاب «از زرتشت تا مانی» با اشاره به اهمیت ترجمه متون تاریخی افزود: به گمانم ترجمه از تالیف دشوارتر است. مولف آگاه می‌داند چه می‌خواهد بنویسد و سخن خود را می‌نویسد اما در ترجمه، مترجم می‌کوشد حرف مولف را دقیق و درست به زبان مقصد برگرداند و این خود مسئولیت سنگینی بر دوش مترجم قرار می‌دهد. متاسفانه امروز اهمیت ترجمه نادیده گرفته شده در حالی که نقش مهمی در تبادل فرهنگ و اطلاعات دارد. به دلیل بی‌توجهی به امر ترجمه به ویژه در دانشگاه‌ها، کسی زیربار ترجمه نمی‌رود اما همه از ترجمه‌های صورت گرفته انتقاد می‌کنند، انتقاد کاری است بس آسان اما واقعیت این است که وقتی مترجم غرق در ساختار زبان مبدا می‌شود و می‌کوشد این ساختارها را به زبان مقصد برگرداند، طبیعتا در این روند ممکن است اشتباهاتی رخ دهد. رسولی‌طالقانی ادامه داد: پیدا کردن چند اشکال کوچک در ترجمه از ارزش کار مترجم نمی‌کاهد. در هر کار بزرگی امکان اشتباه وجود دارد. فقط در یک صورت هیچ اشتباهی رخ نمی‌دهد آن و اینکه متنی ترجمه نشود. اشکالات کار با نگارش مقالات آکادمیک و به دور از جانبداری قابل رفع هستند چه بسا اگر استاد مجلسی که عمرشان دراز باد، زحمت این کار را تقبل نکرده بود، اصلا این کتاب خوانده نمی‌شد. همین طور در مورد مترجمان زحمتکش دیگر. در حال حاضر به راحتی آثار زنده‌یادان مرتضی ثاقب‌فر و همایون صنعتی‌زاده مورد انتقاد قرار می‌گیرد. به باور من، همین که آثاری به فارسی برگردانده‌اند، این چنین دیده شده است، در رسالت خود موفق بوده‌اند. شناخت حرم و حرمسرا از سر تفنن نیست ملک‌زاده در ادامه مراسم رونمایی از کتاب گفت: برخلاف دکتر رسولی‌طالقانی معتقدم که انتقاد از یک اثر ترجمه شده کار دشواری است البته انتقادی که مبتنی بر دقت خواندن متن ترجمه شده، تطبیق آن با متن اصلی، موشکافی در ریزه‌کاری‌های آن باشد؛ انتقادی که تصور منتقد آن بر این است که سازنده و برای بالا بردن سطح یک اثر ابراز می‌شود کار آسانی نیست. وی در بخش دیگری از سخنانش بیان کرد: لولین جونز، استاد تاریخ باستان دانشگاه کاردیف در ولز است و کتاب را دانشگاه ادینبورگ منتشر کرده است. این اثر در سال 2013 منتشر شده و درباره شخصیت پژوهشی مولف باید بگویم وی در صفحه مجازی آکادمی اِدو با گشاده دستی بسیاری از کتاب‌ها و مقالات خود را به رایگان در آن صفحه قرار داده و شما می‌توانید با یک کلیک ساده متن اصلی کتاب را به صورت pdf در اختیار داشته باشید. کاری که بسیاری از مولفان و محققان از انجام آن امتناع می‌کنند. این عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به کارکرد دربار عنوان کرد: موضوعی که مولف نیز در مقدمه به صورت مفصل به آن پرداخته، علاقه‌ای است که اکنون در مجامع علمی غرب به مبحث دربار، تاریخچه تکوین این نهاد وجود دارد. آنچه که بر آن چون یک کلیدواژه اصرار دارم دربار در عهد باستان و حتی تا روزگار ماست. باید بگویم دربار نهادی است که حتی در عصر پهلوی نیز به صورت وزارت دربار وجود داشت و مانند یک مجموعه از مجموعه‌های ساماندهی فرهنگی اجتماعی جامعه کار می‌کرد. ملک‌زاده افزود: در حقیقت دربار و با توجه به اتفاقاتی که در درون آن می‌افتد مناسبات درونی و بیرونی دارد و وسیع‌ترین معنی آن از عصر باستان تا روزگار ما شامل بخش بسیار مهم حرم و حرمسرا می‌شده و مولف نیز به این موضوع بسیار آگاه بوده است. این حرمسراها در دوره قاجار و دربار عثمانی (که دربارهای آنها تداوم تاریخی دربارهای باستانی بوده) نیز نمود داشته و نقش بسیار مهمی در اتفاقاتی ایفا کرده که در خاندان سلطنتی رخ می‌داده است. شرکت در توطئه‌ها و تعیین شاهان، شاهزادگان و دامن زدن به برخی نزاع‌ها که بر سر جانشینی اتفاق می‌افتاده، از درون حرمسراها می‌جوشیده و بیرون می‌آمده و باعث می‌شده که این نهاد، تاریخ سیاسی را تحت شعاع قرار دهد. این مدرس دانشگاه اظهار کرد: تاکید بر شناخت حرم و حرمسرا یک موضوع عامیانه و از سر تفنن نیست بلکه موضوعی بسیار پیچیده و مهم است و ساز و کار آن با سایر بخش‌ها و چگونگی حرکت آن بر تاریخ تاثیرگذار است و باید از لولین جونز سپاسگزار بود که خطر کرد و به این موضوع بسیار مهم پرداخت. از این رو اکنون برخی تلاش محققان و شرق‌شناسان معطوف به شناخت جزئیات در ظاهر ناپیدای روابط درون دربار با بقیه اتفاقات مهم نظامی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پادشاهان باستان و موضوع مورد نظر ما شاهنشاهی هخامنشی است. وی گفت: آنچه به عنوان علاقه‌مند به تاریخ و باستان‌شناسی در اثر لولین جونز جای آن را خالی و مولف را تحت تاثیر موجی دیدم که چند صباحی است برخاسته و آن تاثیرپذیری از پژوهش‌هایی است که اخیرا انجام شده و البته در نزد بسیاری از پژوهشگران و محققان مورد تایید و پذیرش قرار نگرفته است. نویسنده با بی‌اعتنایی (نرم‌ترین بار معنایی این واژه را در نظر بگیرید) و از سر بی‌مسئولیتی علمی از مبحث دربار ماد گذر کرده است و در صفحه 112 اساسا هر آنچه که مرتبط به دربار ماد بوده را افسانه دانسته است! اما باید بگویم در حقیقت دربار شاهنشاهی هخامنشی نمی‌توانسته در خلا تکوین و تکامل پیدا کند. فاصله بین برآمدن کوروش کبیر، به عنوان بنیان‌گذار شاهنشاهی هخامنشی با دربارهای رسمی که مولف در صفحه 54 کتاب، نیای دربار هخامنشی برمی‌شمارد اندکی ما را به فکر فرو می‌برد. این متخصص دوره تاریخ ایران باستان افزود: اگر باور کنیم 646 قبل از میلاد پادشاهی عیلام نو به دست آشور بنی‌پال برکنده شد و یا سال 612 قبل از میلاد امپراتوری آشور به دست مادها و با دستیاری بابلیان برافتاد، این فاصله زمانی میان برافتادن این دربارها و در حقیقت فروپاشی ساز و کار نظامی که بر آنها بوده تا با برآمدن دربار هخامنشی یک خلاء حداقل میان 70 تا 100 سال است. بنابراین مناسبات درباری که در دوره هخامنشی احیا و یا اجرا می‌شود تداوم پیدا می‌کند و پیش‌زمینه دربارهای ساسانی و سپس بر خلافت اموی و عباسی به ویژه بیشترین تاثیر را می‌گذارد و از این دربار به دربارهای حوزه مدیترانه و پس از آن به دربارهای کشورهای اروپایی منتقل می‌شود. وی ادامه داد: این سنت‌ها در یک فاصله زمانی مفقود است! بنابراین اینجا باید پرسید چه اتفاقی افتاده و هخامنشی‌ها چگونه و با چه ساز و کاری سنت‌ها را تقریبا جزء به جزء و بر مبنای آن شکل نهادینه‌ای که کار می‌کرده، احیا می‌کنند؟ اگر طبقه نخبه و فرهنگ‌مند آشور در سال 612 ق.م قلع و قمع می‌شوند که تاریخ این چنین می‌گوید که با فتح شهرهای بزرگ از سوی سپاه مادی و بابلی اتفاق می‌افتد و یا با فروپاشی نهاد دربار در ایران جنوب غربی در قلمرو تمدن وسیع عیلامی سنت‌ها همه دچار فروپاشی می‌شوند، از این رو هخامنشی‌ها بر چه گرته و گرده‌ای دربار جدید خود را بنا می‌نهند؟ بر اساس خلائی که شرح دادم، گمان می‌کنم در این اثر اندکی سهم دربار ماد نادیده گرفته شده است. اظهار شعف مولف از ترجمه فارسی کتاب مجلسی در پایان این نشست گفت: لولین جونز در صفحه فیس‌بوک خود با افتخار از ترجمه کتابش به فارسی سخن گفته و از انتشار آن در ایران بسیار راضی است. اما آنچه موجب دوستی با مولف شد. اتفاقی بود که پس از ترجمه کتاب پرسیکای کتزیاس رخ داد. در جایی خواندم در نشستی که با همکاری ایرانیان مقیم کشور سوئد برگزار شده لولین جونز می‌گوید شما در اینجا می‌خواهید از کتابی که نوشته‌ام برایتان سخن بگویم در حالی که این کتاب در ایران به فارسی ترجمه شده و من اطلاع نداشتم و به تازگی خبردار شدم. وی افزود: زمانی که درباره کتاب پرسیکا نشستی در سوئد برگزار شد یک سال از تالیف کتاب می‌گذشت. زمانی که جملات لولین جونز را خواندم، ناراحت شدم و چون آن موقع شرایط تحریم بر کشور ما حاکم بود امکان انتقال پول از طریق حساب بانکی به اروپا نبود. بنابراین قرارداد ترجمه، یک نسخه از کتاب ترجمه شده را فرستادم و برایش نوشتم 380 دلار دستمزد ترجمه کتاب است و شما هر مبلغی که از این دستمزد بخواهید از طریق فرزندانم که در خارج از ایران هستند برایتان واریز می‌کنم. این دیپلمات سابق ادامه داد: لولین جونز پاسخ پراحساسی به ایمیلم داد که برایم ارزشمند بود وی نوشت: «برایم باعث افتخار است که کتابم به زبان فارسی برگردانده شده و از شما بابت حق تالیفم، یک نسخه از ترجمه فارسی کتاب را می‌خواهم که در کتابخانه‌ام بگذارم.» این ارتباط باعث شکل‌گیری دوستی میان ما شد و بعدا پیام داد که کتابی از من در حال چاپ است و مایه خرسندیم خواهد بود که آنرا هم ترجمه کنید. پس از این درخواست دخترم کتاب را از آمازون گرفت و برایم ارسال کرد. در پایان نشست از کتاب «شاه و دربار در ایران باستان» رونمایی شد. |  |
↧
رسولی: لولین جونز به دقیق نبودن منابع عبری درباره هخامنشیان معترف است/ نادیده گرفتن سهم دربار ماد در «شاه و دربار در ایران باستان»
↧